Zuidfront Holland - Mei 1940

• 
  

  • ---

  • Proloog
  • Maar eerst dit ...

  • ---

  • Nederlandse leger
  • Het Nederlandse leger: staat, status en overzicht
  • De staat van de verdediging van het zuidfront
  • Spionage
  • De personele bezetting van het zuidfront Vesting Holland
  • Dispositief en kaderlijst mei 1940

  • ---

  • Duitse leger
  • De personele sterkte van de Duitse aanvaller
  • De Luchtlandingstroepen
  • Duits dispositief Fall Gelb

  • ---

  • Bondgenoten
  • De Fransen

    • Leger organisatie

    • Bewapening en uitrusting
    • Franse strategie
    • Het noordelijke Franse leger
    • Het Franse 7e Leger
    • De noordelijke Franse luchtmacht
    • Het Franse dispositief
  • De Belgen
  • Het Britse detachement

  • ---

  • Verhoudingen en vergelijken
  • Algemene sterkteverhoudingen

Leger organisatie

Introductie

In deze uitgebreide sectie wordt een beeld gegeven van de Franse legergeschiedenis vanaf WOI en vervolgens een beeld geschetst van de Franse legerorganisatie met aandacht voor rangen, indeling, uitrusting en sterkte van diverse typische Franse legereenheden die bij het 7e Leger waren ingedeeld.

Het overzicht is uiteraard niet compleet. Dat zou ook niet beantwoorden aan het doel van deze website. Het gaat immers om het algemene begrip van de Franse eenheden die in Nederland werden ingezet. Onderstaande gegevens worden slechts gegeven om meer begrip te krijgen bij algemene verwijzingen naar onderdelen, hun materieel en hun sterkte elders op deze site.

Opbouw en kwaliteit tijdens het interbellum

De Fransen hadden na de Grote Oorlog – inmiddels ruim 60 jaar bekend als de Eerste Wereldoorlog – zich nadrukkelijk de houding aangemeten van de grote overwinnaar van dit grootste wereldconflict ooit [tot dat moment]. Daarbij hadden zij bij de totstandkoming van het vredestraktaat van Versailles – vanaf 1919 bekend als Verdrag van Versailles – een meer dan prominente rol gespeeld bij de wurgende sancties en restricties die Duitsland werden opgelegd. Dat daarmee een voorwaarde voor een volgend groot conflict werd geschapen, en men bovendien gevaarlijk zelfingenomen naar de eigen prestatie omkeek, ontging vrijwel de gehele wereld. Niet voor niets hadden het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten grote moeite met belangrijke onderdelen van het Versailles traktaat.

Het feit dat het Verdrag van Versailles Duitsland zoveel bestraffende, regulerende en beperkende regels voor haar krijgsmacht oplegde dat haar zelfs nauwelijks een basale defensieve krijgsmacht resteerde, gaf de overige Europese landen een vals gevoel van veiligheid. Die schijnveiligheid werd nog eens aangevuld met de Franse gedachte zich te verschansen achter een formidabele statische defensielijn, de Maginotlinie.

In de periode na 1918 ontstond in Frankrijk een duidelijk identificeerbare tweestrijd tussen de hoogste bevelhebbers uit de voorgaande oorlog. Aan de ene zijde de modernere denkers als Maréchal Ferdinand Foch [1851-1929] en Maréchal Joseph Joffre [1852-1931], en aan de andere zijde de conservatieven onder leiding van Maréchal Philippe Petain [1856-1951], de man die door de slag bij Verdun onsterfelijk was geworden, en Général Maurice Gamelin [1872-1958], de voormalige rechterhand van Joffre. Opvallend was dat de meest seniore oud-bevelhebbers juist de progressieve denkers waren en de 'jongere' tandem Petain en Gamelin vooral conservatieve gedachten lieten prevaleren. De progressief denkende opperofficieren opteerden voor een mobiel en gemechaniseerd leger dat een eventuele defensie op een dynamische wijze zou moeten kunnen vorm geven. Joffre bijvoorbeeld was aan de vooravond van WOI al een voorvechter van mobiliteit en dynamiek, maar werd ook toen al geremd door andersdenkenden. De slachtingen als gevolg van Verdun werden hem tijdens WOI - voor wat betreft zijn strategisch denken - fataal, en zodoende zou zijn mening vanaf dat moment minder tellen. Petain en de zijnen opteerden voor een duidelijk conservatieve benadering waarbij een groot deel van Frankrijk [de noordoost en oostgrens] statisch zou worden verdedigd. Met deze gedachte kon een veel kleiner staand leger worden gehandhaafd in plaats van een veel duurder grotendeels dynamische leger. Bovendien was het duo Petain - Gamelin overtuigd dat een dynamische strijdtoneel de Fransen niet zou liggen, welke conclusie zij trokken uit de gebeurtenissen eind 1914.

Het was Petain die als winnaar van die strategietwist tevoorschijn kwam. Uiteraard niet zonder dat wordt aangetekend dat zijn ideëen politiek beter lagen, omdat ze betaalbaarder waren dan een groot gemotoriseerd leger. Zijn doctrine en paradigma's vormden uiteindelijk de mal waaruit de hele Franse krijgsmacht zou worden gegoten. Bovendien zouden diverse landen - waaronder Nederland en België - zich vooral aan de strategische en tactische denkwijze van Petain meten. De Fransen waren immers de (zelfuitgeroepen) winnaars van het grootste en meest bloedige conflict dat de wereld ooit gezien had.

Na WOI likte Frankrijk flink aan haar wonden. De hele maatschappij was ontwricht nadat meer dan 10% van de jonge mannen was gesneuveld, vele miljoenen verminkt en getraumatiseerd, en de economie weer helemaal opnieuw moest worden aangeslingerd. Het leger had voorlopig een overdaad aan materieel, maar moest weer worden heringericht als een vredesleger. Als gevolg van de Franse strategietwist werd tot diep in de jaren twintig geen eenduidige doctrine gevolgd. Pas toen Petain in 1926 uiteindelijk zijn zin kreeg, ontstond een nieuwe vastere doctrine voor de landsverdediging.

Hoewel Petain een diepe gebetonneerde verdedigingsstelling had gewenst langs de gehele noordelijk en oostelijke grens van Frankrijk, kwamen de plannenmakers met een aangepaste versie voor de dag. Deze zag op de vervaardiging van een formidabele verdedigingslinie langs de gehele oostgrens van Frankrijk, van Zwitserland tot aan Luxemburg. Van Luxemburg tot aan de Noordzeekust slechts een lichte  [cordonvormige] versterkte linie. Bovendien zouden twee sectoren in de noordoostelijke opmarsroute richting Parijs ook een sectorlinie krijgen. Dat laatste was duidelijk een gevolg van de uitlopers van de Duitse opmars in 1914.

In 1930 was het de minister van Oorlog, Maginot, die een verzoek indiende voor het beschikbaar stellen van de benodigde kredieten – in het midden van de crisisjaren – voor de aanleg van de verdedigingslinies, en hiervoor unaniem de handen op elkaar kreeg. Daarbij waren overigens wel de noordelijke linie (langs de Belgische grens) en de reduits voor Parijs geschrapt. Maginot trad met de verwezenlijking van het Franse betonplan in de voetsporen van de eigenlijke bedenker van de Maginotlinie, Paul Painlevé. De ‘nieuwe’ Franse doctrine van Petain had zijn tastbare vorm gekregen. Vanaf dat moment werd een leger opgebouwd dat grotendeels als statische defensiemacht zou fungeren, met een beperkte parate mobiele en gemechaniseerde kern. Het voordeel van de Maginotlinie was dat men zich daarachter een statische verdediging kon permitteren zodat meer troepen beschikbaar zouden blijven voor een dynamische(r) verdediging in het noorden van Frankrijk en liever nog in België, dat men als toekomstig slagveld zag, zou Duitsland wederom tot tegenstander worden.

Het leger had naast de verdediging van het moederland een aanzienlijke taak in de verdediging van – en aanwezigheid in – de vele Franse koloniën. Een groot deel van Afrika was Franse kolonie [Marokko, Tunesië, Senegal, Mauritanië, Guinee, Mali, Ivoorkust, Benin, Niger, Tsjaad, Congo, Somalië, Syrië en Libanon], en bovendien was er Frans Indo-China [Vietnam], Laos alsmede de mandaatgebieden Togo en Kameroen. Deze laatste twee waren verkregen na WOI, net als Syrië en Libanon. Naast het feit dat hier (relatief) veel troepen werden gelegerd, werden anderzijds ook koloniale eenheden gevormd ten bate van de verdediging van het moederland. Vooral de Senegalezen en Marokkanen leverden vele manschappen voor het Franse leger [gevormd in de zogenaamde DIC en DINA divisies alsmede Spahi brigades] en zij waren beslist geen tweederangs troepen als het aankwam op hun vechtcapaciteiten.

Het leger aan de vooravond van WOII

In 1939 had Frankrijk een totale landmacht [paraat en mobilisabel] van niet minder dan 5,000,000 militairen. Hiervan waren echter slechts 2,800,000 militairen onder de wapenen geroepen en ingedeeld in parate eenheden te velde. De overige waren fysiek of administratief ingedeeld in depoteenheden, en deels reeds onder de wapenen. Voor Frankrijk betekende het dat men uiteindelijk 4,000,000 man op de been kon brengen in het moederland zelf, maar wel met de aantekening dat dit gedurende een langdurige oorlog gerealiseerd zou kunnen worden.

Numeriek sterkte

Op 10 mei 1940 had men 109 gevormde infanterie, cavalerie en gemechaniseerde divisies [= ca. 1.500.000 man] in het moederland of vandaar expeditioneel uitgezonden. Daarvan 75 divisies in het noordelijke deel alsmede in België. De rest was gepositioneerd langs de grens met Zwitserland en Italië, langs de grens met Spanje en langs de beide kuststroken, en enkele kleine eenheden in Noorwegen. De troepen in de kolonieën werden niet tot de 109 dvisies gerekend. Daarnaast had men vele tientallen kleinere zelfstandige eenheden, zoals enige brigades en enige tientallen zelfstandige tankbataljons, waarvan overigens vele met oude of zeer lichte tanks uitgerust waren. De vesting- en depottroepen had men achter de hand; deze konden geleidelijk aan worden geactiveerd en delen ervan waren reeds in zogenaamde CAF en TIF eenheden in statische linies opgenomen. Zodoende had men naast de 109 divisies allerhande kleinere (zelfstandige) tactische eenheden, ondersteuningseenheden en facilitaire onderdelen.

Beroepsmilitairen, dienstplicht en gemobiliseerde lichtingen

De Fransen hadden een beroepskern van circa 100,000 man. De rest van het leger was dienstplichtige of reservist. Daarmee waren zij wat de beroepskern betreft numeriek even sterk als de Duitsers begonnen, want die hadden hun leger vanaf 1935 evenzo uit 100.000 beroepsmilitairen uitgebouwd.

De Franse dienstplicht werd in de periode 1923-1935 voor de eerste oefening binnen een jaar vervuld, vanaf 1936 gedurende twee jaar. Daarna werd men reservist; langdurig. De eerste 3 jaar bij parate eenheden, daarna maar liefst 16 jaar bij de eerste reserve (A-type divisies) en vervolgens nog 8 jaar bij de tweede reserve (B-type divisies). Dat was niet minder dan 27 jaar na de eerste opkomst! 

In 1939 werden maar liefst 30 lichtingen [naast die van 1938-1939] geactiveerd of als 'in geval van oorlog te activeren' depottroepen op afroep gesteld. In mei 1940 betekende dit dat de oudste lichting binnen vestingeenheden van 1910 stamde. Soldaten die in de regel de leeftijd van 50 al benaderden of waren gepaseerd! Er waren legio luitenants van in de 50 en kapiteins die bijna 60 jaar oud waren! Uiteraard vormden deze hoogste lichtingen achterhoede eenheden. De voorste eenheden bestonden uit de parate eenheden en de A type divisies, aangevuld met B type (zoals in de Sedan regio!) divisies.

De eenheden

Het leger was opgezet in vier type eenheden, zoals al kort geduid. Actieve divisies, A-type divisies, B-type divisies en vestingdivisies.

De actieve divisies [17,000 man voor een infanteriedivisie] waren kwalitatief de hoogste gradatie eenheden, met volledige encadreering, een aanzienlijk deel beroepskader, volledige uitrusting en met de zwaarste en meest moderne bewapening. De motorisatie bij deze divisies was het best verzorgd.

Daarnaast had men 20 reserve-divisies uit de A serie. Deze waren minder goed bewapend dan active divisies en hadden meer reserve-kader [tot 70% manschappen reservist, 75% van de officieren reservist]. Motorisatie was bij deze divisies reeds minimaal.

Hierna volgde de 18 reserve-divisies type B. Deze waren archïsch bewapend, hadden nauwelijks artillerie en geen tank- en luchtafweergeschut en waren vrijwel geheel met reserve officieren en oude reservisten geëncadreerd [vrijwel 100% reservist]. De gemiddelde leeftijd van deze eenheden lag tussen de 35 jaar en 40 jaar. Motorisatie ontbrak vrijwel geheel net als andere moderniteiten zoals moderne verbindingen.

Als laagste klasse kende men de zogenaamde vestingeenheden en territoriale reserves. Dit waren in feite troepen die het niveau van een militie nauwelijks ontstegen met een ronduit belabberd bewapening. De gemiddelde leeftijd van deze eenheden lag ver boven de 40 jaar en zij waren volledig bestaand uit reservisten. Een groot deel hunner was niet of nauwelijks geoefend.

De hoogste graad divisies waren vrijwel allen op volledige sterkte (0-10% onder organieke sterkte). De A-type divisies waren regelmatig wel 15-20% onder de organieke sterkte, met name wegens de (duurzame) industriële en landbouwverloven. Bij de B-divisies was dit volume ontbrekende militairen soms zelfs 20-40%. Daarbij dient te worden opgemerkt dat opvallend veel Franse militairen op 10 mei 1940 verlof genoten. Binnen sommige eenheden - ook de actieve divisies - was 10-20% met verlof. Dat was mogelijk met de geldende regels die als ondergrens aangaven dat maximaal 20% van het leger tegelijkertijd verlof had. Men had dit op 9 mei 1940, ondanks de spanningen, niet aangepast. Een voornaam aspect dat daarin meespeelde, en dat Nederland en België bijvoorbeeld in veel mindere mate kenden, was dat de Franse verliezen tijdens WOI ervoor hadden gezorgd dat Frankrijk een demografisch probleem had met mobilisabele mannen, waaraan een groot tekort was ontstaan. Het betekende dat de industrie, die op meer dan volle toeren draaide om het leger te moderniseren en uit te breiden, mannen tekort kwam. Daarom kreeg een substantieel deel der reservisten een economisch verlof, dat slechts in tijden van verhoogde paraatheid werd ingetrokken. Die verhoogde paraatheid gold niet in de avond van 9 mei 1940 ...

Met uitzondering van de hoogste graad divisies, was er een groot gebrek aan voertuigen, motoren, tractie en zelfs paarden en rijwielen. De lagere klasse divisies waren zelfs volledig op de benenwagen aangewezen. Ook de munitievoorraden waren alleen voor de actieve divisies werkelijk toereikend. Een type A divisie had slechts voor twee dagen strijd munitie, en bij de type B divisie was dit nog minder.

Een kwaliteitsvergelijk

Een Franse actieve divisie was beduidend beter geoefend en uitgerust dan een Nederlandse Veldleger tegenhanger (met uitzondering van de Nederlandse Lichte Divisie), maar de A-type reservedivisie was reeds slechter af. De B-type divisie was slechter uitgerust en bewapend dan de hoogste Nederlandse regimenten [26-46 RI]. De Franse vestingdivisies waren in ronduit archaïsche staat en slechts vergelijkbaar met Nederlandse burgerwachtvendels, met uitzondering van enkele vestingdivisies die op cruciale vestingen waren ingedeeld. Een vergelijking met de Belgische divisies is beter te maken. De actieve divisies van beide legers waren redelijk vergelijkbaar, met een duidelijk voordeel voor de Fransen wat betreft motorisatie en tanks. De A-type divisie was goed vergelijkbaar met de eerste reserve divisies van het Belgische leger en de B-type divisie was net zo slecht als de Belgische tweede reserve divisie.

Franse B-type divisies kenden aanzienlijke contingenten manschappen die niet of nauwelijks met hun wapens hadden geschoten en van gebruik van handgranaten niets af wisten. Er zijn schattingen dat circa 20% van de reservisten in A en B type divisies onvoldoende met het persoonlijk wapen kon omgaan of er zelfs niet eens mee geschoten had en circa 25-30% wist niet hoe met een handgranaat om te gaan. Taferelen die in het Nederlandse leger voor de persoonlijke wapens in veel mindere mate golden, voor de handgranaten echter evenzo opgeld deden en vermoedelijk zelfs hogere percentages zouden tonen. Desalniettemin tonen de Franse cijfers aan dat de in Nederlands historisch werk regelmatig geuitte metaforen omtrent de vermeend unieke Nederlandse legerzwakte qua kennis en oefening niet kloppen.  

Rangen

Hoewel veel van de Nederlandse rangtitels min of meer rechtstreeks uit het Franse militaire jargon en de Franse militaire geschiedenis voortkomen, zijn er opmerkelijke verschillen bij sommige benamingen. Voorts is het voor het begrip goed te weten wat de betekenis is van sommige Franse rangen.

Bevelhebbers

In het Franse leger waren de rangen die gekoppeld waren aan bepaalde functies soms afwijkend van die in het Nederlandse leger anno 1940. Om een indruk te geven een impressie van bevelvoerders, hun rangen en functies.

De commandant van een Legergroep, Legerkorps of Leger was een général d'armee. De rang van général de corps d'armee was in feite geen rang maar een functie. Een commandant van een divisie was of général de brigade of général de division. Hoewel in principe een divisie door een général de division werd gecommandeerd, werd deze functie ook regelmatig door een général de brigade verricht. Zeker in de lagere klassen. Dat werd veroorzaakt door het gegeven dat brigades nauwelijks meer voorkwamen.   

Een regimentscommandant was een colonel of een lieutenant-colonel. Op bataljonsniveau was uiteraard een chef de batallion [majoor] de bevelvoerder, bij de cavalerie heette deze chef d'escadrons, bij een afdeling (bereden) artillerie heette deze chef d'escadron. De compagnie, eskadron of batterij werd door een capitaine gecommandeerd.

Als kleinere onderdelen kenden de Fransen een section, een groupe en een piece. De section was net al bij de Nederlanders meestal een sectie, maar kon ook slaan op kleinere verbanden die in ons leger als groep of afdeling [zoals verbindingsafdeling van enkele manschappen] zouden worden aangemerkt. Ondersteunende secties werden in het Franse leger heel vaak door een onderofficier geleid. Tirailleursecties - waarvan iedere compagnie er in de regel vier had - werden geleid door een sous-lieutenant, een adspirant [vaandrig] of een adjudant-chef [sergeant-majoor].

Een groupe - bij de tirailleurs bijvoorbeeld meestal bestaande uit een lichte mitrailleur plus 13 man - werd geleid door een sergent of sergent-chef. Bij ondersteunende eenheden was dit meestal - net als in ons leger - een sergent of sergent-chef met een zekere toevoeging, zoals comptable [administratie]. Een fourier was een maréchal des logis fourrier, maar soms ook een maréchal des logis chef fourrier [=sergeant 1e klas]. Binnen diverse dienstvakken werd de sergent maréchal genoemd, zoals in Nederland wachtmeester als equivalent bij Marechaussee, artillerie en cavalerie. Verwarrend overigens voor niet-Fransen, omdat de eretitel maréchal ook voor veldmaarschalk werd gebruikt, hoewel de veldmaarschalk niet meer bestond anno 1940 en men de opperbevelhebber in chique meestal generalissemus noemde.

Een piece werd als eenheidsbenaming gebruikt zoals het Nederlandse stuk, hoewel bij de artillerie bijvoorbeeld ondersteunende eenheden in plaats van sectie ook als piece werden aangeduid. Het kon daarom een grotere of kleinere eenheid zijn. Een mortierstuksbemanning werd bijvoorbeeld gecommandeerd door een caporal - chef de piece, bij een stuk anti-tank geschut was dat een sergent - chef de piece.

Wat algemeen opvalt aan de Franse encadrering van rangen en functies ten opzicht van de Nederlandse, is dat er relatief minder officieren op lager niveau waren ingedeeld - en functies dus aan ervaren onderofficieren werden overgelaten - maar dat op middel en hoger niveau een veelvoud aan officieren aanwezig was. Daarbij was de korporaal werkelijk een bevelvoerder - net zoals de Duitse equivalent Unteroffizier - wat in de Nederlandse krijgsmacht in veel mindere mate aan de orde was. Een Franse zware mitrailleur stuksectie werd in de regel door een korporaal gecommandeerd, waar dat in Nederland een sergeant was, een mortier stuksectie idem.

Een gemiddeld Frans infanterieregiment van de active of A-type klasse had circa 3,000 man, waarvan 80 officieren en 635 onderofficieren/korporaals. Ofwel, liefst bijna 25% van de bezetting was bevelvoerend. Dat was zeer aanzienlijk.

Eenheden en hun samenstelling

De Fransen hadden een enorme verscheidenheid aan eenheden. Het type eenheden dat in het 7e Leger was opgenomen wordt hieronder qua samenstelling, uitrusting en sterkte behandeld. Binnen diverse bronnen is er enige variatie in aangeboden functies en cijfers. De lezer zij zich bewust dat hoewel de cijfers uiterste accuretesse implicieren, afwijkingen geconstateerd kunnen worden.

Hieronder de weergave van een RI - type l'Armee Nord-Est, ofwel een Regiment d'Infanterie. Een regiment infanterie niet-gemotoriseerd zoals deze in het Noordoostelijke Franse leger organiek was samengesteld.

 
Een BDP [bij DLM]. Ofwel een Bataillon de Dragon Portés zoals ingedeeld bij een DLM, zoals bijvoorbeeld 4.RDP.

De BCC, ofwel een Bataillon de Chars de Combat. De indeling geldt alleen voor BCC uitgerust met H.35/H.39, R.35 en FCM.36, zoals het aan het 7e Leger toegevoegde GBC.510 dat van R-35 tanks was voorzien.

De CDAC Hippomobile, ofwel de Compagnie Divisionnaire Antichar - Hippomobile. De bereden divisie antitankafdeling, hoewel paarden grotendeels vervangen waren door rupsvoertuigen.

 
De CDAC (m), ofwel de Compagnie Divisionnaire Antichar - Motorisée. De gemotoriseerde divisie antitankafdeling.

De RATTT - type DLM, ofwel een Regiment d'Artillerie Tractée Tout Terrain, een regiment getrokken veldartillerie.  

RALD Hippomobile - ofwel Régiment d'Artillerie Lourde Divisionnaire a 155 mm Hippomobile. Een regiment zware bereden artillerie.

Het RALD werd ook uitgerust met 1 afdeling 155 mm en 1 afdeling 105 mm Mle 34 Schneider of Mle 35 Bourges. In een dergelijk geval was de uitrusting van een afdeling vrijwel identiek aan die van een afdeling 75 mm bereden.

De RAD Hippomobile, ofwel het Regiment d'Artillerie Divisionaire a 75 mm Hippomobile. Een regiment bereden artillerie.